Viện Kiểm sát Nhân dân TP.HCM mới đây đã ban hành cáo trạng truy tố bị can Phạm Văn Tam - nguyên Chủ tịch HĐQT Công ty Asanzo - về tội Buôn lậu và Trốn thuế. Trong vụ án này, ông Tam bị cáo buộc có hành vi trốn thuế hơn 15,7 tỷ đồng và buôn lậu một lô hàng trị giá 414 triệu đồng.

Liên quan vụ án, bị can Phạm Xuân Tình - Tổng giám đốc Asanzo, em trai ông Tam - cũng bị truy tố về tội Trốn thuế.

Từ hào quang startup đến khủng hoảng niềm tin của Asanzo

Ông Phạm Văn Tam, sinh năm 1980, thành lập Tập đoàn Asanzo vào cuối năm 2013 với sản phẩm khởi đầu là tivi. Chỉ sau 6 năm, Asanzo nhanh chóng trở thành thương hiệu điện tử gia dụng quen thuộc tại Việt Nam với hơn 70 dòng sản phẩm trải rộng từ tivi, điều hòa, tủ lạnh đến cả smartphone.

Trong ngành hàng tivi, giai đoạn 2018-2019, Asanzo từng nắm giữ tới 16% thị phần, chỉ xếp sau những “ông lớn” toàn cầu như LG (17%), Sony (25%) và Samsung (35%).

Thành công này đến từ việc thương hiệu lựa chọn khai thác thị trường nông thôn - nơi người tiêu dùng chỉ cần một chiếc tivi đẹp, bền, chất lượng ổn định với mức giá vừa túi tiền. Trong khi đó, các nhà sản xuất quốc tế lại tập trung vào phân khúc đô thị với những mẫu mã hiện đại, giá cao và biên lợi nhuận hấp dẫn hơn, bỏ ngỏ nhóm khách hàng ở nông thôn.

Nhờ hướng đi khác biệt, chỉ sau một năm gia nhập thị trường, Asanzo đã bán được 122.000 chiếc tivi. Đến năm 2015, doanh số tăng gần như gấp 3. Năm 2016, doanh số bán hàng của tập đoàn này đạt mốc 500.000 chiếc và tiếp tục tăng trưởng tới 140% vào năm sau.

Cùng tivi, năm 2018, Asanzo cũng cho biết đã bán ra trên 4 triệu sản phẩm điện máy các loại. Cũng trong thời điểm này, nhà sáng lập Phạm Văn Tam tiết lộ kế hoạch IPO tập đoàn vào năm 2020.

Thành công nhanh chóng giúp ông Tam trở thành hình mẫu trong giới khởi nghiệp ở Việt Nam. Đặc biệt, đến năm 2019, ông còn trở thành một trong các "cá mập" tham gia chương trình Shark Tank Việt Nam mùa 3, ông chủ Asanzo càng được biết đến rộng rãi hơn. Ông cũng ra mắt quỹ khởi nghiệp với số vốn ban đầu 200 tỷ đồng để hỗ trợ các startup.

Về tình hình kinh doanh, năm 2014, Asanzo cho biết doanh thu của hãng đã đạt 670 tỷ đồng. Đến năm 2015, con số này tăng lên gần 1.600 tỷ.

Năm 2017, Asanzo cho biết doanh thu đạt 4.620 tỷ đồng, tăng gấp 1,8 lần so với năm liền trước (tương đương doanh thu năm 2016 đạt gần 2.570 tỷ đồng).

Đến năm 2018, Asanzo ước tính doanh thu tăng khoảng 35% (khoảng 6.240 tỷ đồng), cũng là lần đầu tiên chỉ tiêu này vượt mốc 5.000 tỷ đồng.

Tuy nhiên, giai đoạn hoàng kim của thương hiệu Asanzo không kéo dài lâu. Giữa năm 2019, khi vẫn đang đặt nhiều tham vọng với các sản phẩm smartphone, doanh nghiệp gắn liền với tên tuổi ông Phạm Văn Tam bất ngờ vướng vào lùm xùm nguồn gốc, xuất xứ không rõ ràng.

Cụ thể, doanh nghiệp bị cáo buộc nhập khẩu hàng loạt thiết bị điện tử, điện gia dụng thành phẩm từ Trung Quốc, sau đó bóc nhãn mác để dán lại xuất xứ Việt Nam trước khi phân phối ra thị trường.

Sự việc gây chấn động dư luận, khiến người tiêu dùng hoài nghi về tính minh bạch của thương hiệu. Thủ tướng đã yêu cầu các bộ ngành khẩn trương điều tra. Ngay sau đó, nhiều cơ quan chức năng như Cục Hải quan, Cục Thuế, Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước cùng các Bộ liên quan vào cuộc xác minh.

Không lâu sau, chương trình Shark Tank Việt Nam mùa 3 cũng thông báo ông Phạm Văn Tam sẽ không tiếp tục đồng hành với tư cách nhà đầu tư khách mời.

Nhiều nhà bán lẻ điện máy trong nước cũng quyết định ngừng bán các sản phẩm của Asanzo. Một số hệ thống điện máy lớn như Điện Máy Xanh, Nguyễn Kim thậm chí triển khai chính sách thu hồi, đổi trả sản phẩm của thương hiệu này.

Thời điểm đó, ông Tam tuyên bố Asanzo đã mất khoảng 95% doanh thu và hụt thu vài trăm tỷ đồng mỗi tháng. Ước tính tổng số thiệt hại lên đến gần 1.000 tỷ đồng.

Trong khi ngân hàng đóng băng các khoản vay, công ty vẫn phải trả lương cho công nhân, duy trì sản xuất. Đồng thời, đối mặt tình trạng nhà phân phối trả lại hàng, thương hiệu bị tổn thương, các dự án đầu tư bị ngưng trệ, kế hoạch phát triển công nghệ chuyên sâu bị đình đốn.

Đến ngày 30/8/2019, Asanzo tuyên bố tạm đóng cửa nhà máy do tổn thất quá lớn trong thời gian chờ kết luận thanh tra.

Từ nghi án gian lận đến vòng lao lý

Sau 3 tháng đối diện lùm xùm về nguồn gốc hàng hóa, Asanzo tổ chức họp báo công bố được “minh oan” và thông tin về việc hoạt động trở lại. Ông Phạm Văn Tam khi đó nhấn mạnh kết luận kiểm tra của ngành hải quan khẳng định doanh nghiệp không sai phạm trong hoạt động xuất nhập khẩu.

Tuy nhiên, báo cáo được Cục Hải quan công bố vào cuối tháng 10/2019 tại cuộc họp với nhiều bộ, ngành lại đưa ra kết quả trái ngược.

Cơ quan này cho biết quy trình lắp ráp của Asanzo chỉ ở mức thủ công, với 12 dãy bàn diện tích 45 m2 dành cho lắp ráp tivi và một phòng kiểm tra bảng mạch gồm 8 máy tính và 8 nhân sự.

“Việc lắp ráp được thực hiện thủ công bằng cách bắt vít, không lắp cấu hình chính. Dãy bàn này vừa lắp tivi, vừa lắp điều hòa nhiệt độ. Lắp 1 cái tivi cần 12 người và 30 người phụ trợ với thời gian lắp là 25 phút”, báo cáo nêu.

Sau khi lắp xong, sản phẩm được đóng gói trong bao bì mang nhãn hiệu Asanzo, in tiếng Việt, mã số, mã vạch và xuất xứ Việt Nam, rồi phân phối cho 19 công ty để bán ra thị trường. Với sản phẩm điều hòa và ấm siêu tốc, quy trình cũng chỉ là lắp các bộ phận có sẵn thành sản phẩm hoàn chỉnh.

Cục Hải quan đánh giá quy trình này chỉ tạo ra giá trị gia tăng 1-2%, không đủ để xác định là hàng “Made in Vietnam” và có dấu hiệu vi phạm về xuất xứ. Ngoài ra, việc sử dụng cụm từ “Đỉnh cao công nghệ Nhật Bản” trong quảng cáo cũng bị khẳng định là không đúng thực tế.

Không chỉ dừng ở vấn đề xuất xứ, Asanzo còn bị phát hiện có dấu hiệu trốn thuế. Cơ quan chức năng cho biết doanh nghiệp để ngoài sổ sách nhiều giao dịch, không xuất hóa đơn VAT, khai giá hóa đơn cao hơn thực tế, đồng thời sử dụng hóa đơn đầu vào từ các công ty “ma”. Nhiều công ty trong số này được đứng tên pháp lý bởi chính người lao động của Asanzo, mục đích nhập linh kiện để bán ngược trở lại cho tập đoàn.

Qua rà soát dòng tiền, cơ quan thuế phát hiện tiền được chuyển vòng về Asanzo hoặc về cá nhân bà Nguyễn Thị Hiền (vợ ông Tam) cùng một số nhân viên công ty. Riêng bà Hiền đã rút hơn 500 tỷ đồng từ hệ thống tài khoản này. Đáng chú ý, các công ty có liên quan đều không còn tồn tại tại địa chỉ đăng ký thuế.

Trước hàng loạt vi phạm, giữa tháng 10/2019, Thuế TP.HCM đã chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để xem xét trách nhiệm hình sự. Đến ngày 23/6/2024, Cơ quan Cảnh sát Điều tra Công an TP.HCM ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với ông Phạm Văn Tam - nguyên Chủ tịch HĐQT Asanzo và ông Phạm Xuân Tình - đại diện pháp luật kiêm Tổng giám đốc về tội Trốn thuế. Sau đó một ngày, ông Tam và ông Tình bị bắt tạm giam.