Bí ẩn luồng "bóng ma" ẩn náu bên dưới Trung Đông

26/06/2025 06:40

Các nhà nghiên cứu phát hiện cột magma bất thường bên dưới Oman có thể đã làm thay đổi tiến trình của mảng kiến tạo Ấn Độ từ 25 triệu đến 40 triệu năm trước.

Tâm Anh (theo LS)

@{ WContent wContent = wContents.get(0); }

@components.block.ContentTitle(wContent)

Nhóm chuyên gia phát hiện một cột "bóng ma" cổ đại ẩn núp bên dưới Oman. Cột magma bị kẹt bên dưới một phần dày của lớp vỏ Trái đất và phần trên của lớp phủ, lớp giữa của hành tinh. Do vậy, vật liệu không thể dâng lên để kích hoạt hoạt động núi lửa trên bề mặt. Ảnh: Mark Daffey via Alamy.

Các nhà nghiên cứu hiện chưa biết biết liệu cột magma có từng gây ra các vụ phun trào hay không nhưng bằng chứng cho thấy nó đã làm thay đổi quỹ đạo của mảng kiến tạo Ấn Độ trong quá trình va chạm với Âu - Á hàng chục triệu năm trước. Ảnh: Pilia et al. 2025. Earth and Planetary Science Letters. Redistributed under the terms of Creative Commons.

Tác giả chính của nghiên cứu Simone Pilia, nhà địa vật lý và phó giáo sư tại Đại học Dầu khí và Khoáng sản King Fahd ở Ả Rập Xê Út cho biết cột magma nằm bên dưới Cao nguyên Salma của Oman (còn được viết là Salmah và Selma), cao tới 2.000m. Ảnh: Beata Whitehead/Moment/Getty Images.

Cao nguyên Salma có thể hình thành do cột magma mặc dù một số nhà khoa học liên kết sự hình thành của cao nguyên với sự uốn cong của lớp vỏ Trái đất do đới hút chìm Makran ngoài khơi bờ biển Pakistan và Iran tạo ra. Ảnh: Pilia et al., EPSL, 2025.

"Một luồng hơi là vật liệu nóng muốn bốc lên. Vì vậy, nó ở bên dưới và đẩy lên, tạo ra địa hình. Luồng hơi ở Cao nguyên Salma khá nhỏ nhưng vẫn ở đó. Nó cho biết luồng hơi đang hoạt động", phó giáo sư Pilia cho biết. Ảnh: L_B Photography.

Các nhà nghiên cứu phát hiện ra luồng hơi này nhờ sóng địa chấn, hay sóng âm truyền qua Trái Đất với tốc độ khác nhau tùy thuộc vào thành phần hóa học của vật liệu. Oman có một mạng lưới dày đặc các trạm ghi lại dữ liệu địa chấn, giúp cho việc nghiên cứu trở nên khả thi. Phó giáo sư Pilia đặt tên luồng hơi là "Dani" theo tên con trai mình. Ảnh: Getty.

Luồng hơi Dani là bằng chứng rõ ràng đầu tiên về một đám mây "ma" amagmatic - thuật ngữ mà các tác giả nghiên cứu đặt ra để mô tả đám mây manti không kích hoạt hoạt động núi lửa. Đám mây manti bắt nguồn từ ranh giới lõi-manti cách bề mặt Trái đất khoảng 2.900 km. Những đám mây này thường thúc đẩy các vụ phun trào núi lửa vì chúng trải qua một quá trình gọi là tan chảy giải nén khi chúng dâng lên qua lớp manti và lớp vỏ. Ảnh: Phys.

Phó giáo sư Pilia cho biết nhiều luồng manti gây ra các vụ phun trào núi lửa ở giữa các mảng đại dương, bao gồm cả ở Hawaii. Tuy nhiên, các luồng manti hiếm khi gây ra các vụ phun trào trong các mảng lục địa. Chúng không thể dâng lên hoặc trải qua quá trình tan chảy giảm áp vì các mảng lục địa có lớp vỏ dày hơn và lớp manti trên cùng hơn so với các mảng đại dương. Ảnh: Getty Images | Anton Petrus.

Các chuyên gia thường cho rằng việc thiếu hoạt động núi lửa từ các chùm manti trong các mảng lục địa có nghĩa là không có các chùm manti bên dưới các mảng lục địa. Luồng hơi Dani là bằng chứng cho thấy cột khói manti có thể tồn tại mà không cần hoạt động núi lửa. "Điều chúng tôi tin chắc là có nhiều luồng "bóng ma" khác mà chúng tôi không biết đến", phó giáo sư Pilia nói. Ảnh: Getty Images | Photo by David McNew.

Cao nguyên Salma có niên đại khoảng 40 triệu năm. Điều này có nghĩa là luồng hơi Dani cũng có tuổi đời ít nhất là như vậy. Thời điểm này trùng với vụ va chạm giữa mảng Ấn Độ và Á - Âu. Ảnh: Getty Images | Anton Petrus.

Vụ va chạm xảy ra khá gần với nơi hiện là Oman, trước khi hai mảng di chuyển về phía bắc đến vị trí hiện tại của chúng. Phó giáo sư Pilia và các đồng nghiệp đã tái tạo lại quỹ đạo của mảng Ấn Độ và phát hiện ra rằng nó đã đổi hướng một chút trong khoảng thời gian từ 40 triệu đến 25 triệu năm trước. Ảnh: Getty Images | Photo by David McNew.