Ngày 27/11, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã tổ chức hội thảo “Vai trò của báo chí trong việc xây dựng và phát triển Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam”.
Báo chí góp phần làm cho phản biện chính sách của VUSTA trở nên sâu sắc
Phát biểu khai mạc, PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó Chủ tịch VUSTA nhấn mạnh, báo chí từ lâu đã là kênh truyền thông chiến lược, đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đưa chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về khoa học và công nghệ đến với đội ngũ trí thức và nhân dân. Báo chí cũng là diễn đàn rộng mở, nơi giới khoa học trao đổi học thuật, phản biện chính sách và chia sẻ tri thức một cách công khai, minh bạch.
Hệ thống báo chí của VUSTA hiện gồm 68 báo và tạp chí khoa học. Dù theo đề án sắp xếp mới (chưa được phê duyệt) hệ thống sẽ chỉ còn 18 đơn vị, nhưng yêu cầu nâng cao chất lượng, chuyên nghiệp hóa nội dung vẫn luôn là nhiệm vụ trung tâm.
Tại hội thảo, nhiều ý kiến đã làm rõ hơn vai trò của báo chí đối với sự phát triển của VUSTA trong nhiều phương diện: Từ truyền thông chính sách, lan tỏa tri thức khoa học, thúc đẩy hoạt động tư vấn - phản biện, đến xây dựng niềm tin xã hội đối với đội ngũ trí thức.
Theo TS Lê Công Lương, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Khoa học và Hợp tác quốc tế VUSTA, báo chí thực hiện đồng thời ba chức năng: Thông tin, giám sát xã hội và định hướng dư luận. Khi phản ánh kịp thời các dự thảo luật, các hoạt động tham vấn, cũng như những bất cập từ thực tiễn, báo chí góp phần làm cho phản biện chính sách của VUSTA trở nên sâu sắc, có sức thuyết phục và lan tỏa hơn.
Báo chí cũng là kênh giúp kiến nghị khoa học thực sự đến với cơ quan quản lý và người dân, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị công. Bên cạnh những kết quả đạt được, ông Lương cũng chỉ ra một số hạn chế cần khắc phục như: Thiếu cơ chế phối hợp thường xuyên, thiếu chiến lược truyền thông cấp địa phương và sự e dè của nhiều hội ngành khi làm việc với báo chí. Để khắc phục, ông Lương đề xuất thiết lập đầu mối truyền thông rõ ràng; đào tạo kỹ năng truyền thông chính sách cho chuyên gia; xây dựng kho dữ liệu mở; phát triển tuyến bài chuyên sâu giữa VUSTA và các tòa soạn; tổ chức diễn đàn định kỳ (Báo chí – Trí thức – Đổi mới sáng tạo) và đưa truyền thông vào từng nhiệm vụ phản biện.
Báo chí tạo không gian đối thoại bình đẳng giữa nhà khoa học, nhà quản lý và người dân
Nhìn nhận vai trò báo chí từ lăng kính tư vấn và phản biện chính sách công, TS Lê Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam khẳng định, báo chí giữ vị trí then chốt trong việc thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quá trình hoạch định chính sách. Báo chí phát hiện những lỗ hổng trong quản lý, những bất cập khi chính sách đi vào cuộc sống; đồng thời tạo ra không gian đối thoại bình đẳng giữa nhà khoa học, nhà quản lý và người dân. Sự đồng hành của báo chí góp phần tăng uy tín của các kiến nghị khoa học, tăng tính thuyết phục của phản biện, đồng thời giúp xã hội hiểu rằng phản biện không phải để phản đối, mà để hoàn thiện chính sách tốt hơn.
Từ những phân tích đó, ông Nghiêm đề xuất nhiều kiến nghị đối với Nhà nước như: Hoàn thiện khung pháp lý về giám sát - phản biện xã hội của các tổ chức khoa học; bảo đảm ngân sách cho truyền thông khoa học; khuyến khích báo chí đầu tư chiều sâu cho phân tích chính sách; và mở rộng kho dữ liệu dùng chung để báo chí và Liên hiệp Hội Việt Nam có nguồn thông tin đầy đủ, chính xác.
PGS.TS Phạm Bích San - Nhà Xã hội học (Tạp chí Kinh tế nghe nhìn Việt Nam) cho biết, khi Đổi mới đi vào cuộc sống, những năm từ 1995 đến khoảng 2018, VUSTA là một điểm sáng ít ỏi trong hoạt động báo chí ở Việt Nam. Báo chí VUSTA đã từng có thời kỳ phát triển mạnh mẽ trên cả 2 hướng: công bố các ấn phẩm khoa học và công nghệ cùng phổ biến các kiến thức về khoa học và công nghệ.
Trên thực tế, báo chí VUSTA thời kỳ này đã giúp cho VUSTA hoàn thành 3 công việc khó khăn: Tạo công ăn việc làm cho đông đảo cán bộ khoa học trong thời điểm chuyển từ cơ chế bao cấp sang kinh tế thị trường, nhiều nhà khoa học sống được bằng nghề nhờ viết báo, làm báo. Quảng bá kết quả khoa học, góp phần khẳng định vị thế của VUSTA bên cạnh Viện Hàn lâm và các trường đại học. Nhờ báo chí, xã hội có thể nhận diện rõ vai trò của VUSTA như một lực lượng khoa học quan trọng; Kết nối đội ngũ trí thức, giúp giới khoa học “biết ai là ai”, tạo cơ sở để họ quyết định tham gia vào tổ chức.
Theo PGS.TS Phạm Bích San, hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước phát triển vào năm 2045, đất nước đang đặt niềm tin lớn vào khu vực kinh tế tư nhân và sự bứt phá của khoa học – công nghệ. Để đạt được điều đó, báo chí, đặc biệt là báo chí khoa học – công nghệ, phải được tạo điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn. “Chỉ cần trước mắt loại bỏ được những giới hạn đang cản trở sự phát triển của báo chí VUSTA thì vấn đề liên kết những người hoạt động trong lĩnh vực khoa học và công nghệ sẽ tự động được khắc phục” - PGS.TS Phạm Bích San nói. Báo chí khi vận hành đúng tầm sẽ kết nối cộng đồng trí thức với nhau và với VUSTA, tạo ra không gian học thuật lành mạnh, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo và quan trọng nhất là đem lại lợi ích thiết thực cho xã hội.
“Báo chí VUSTA đã từng làm được điều đó trong quá khứ, và hoàn toàn có thể tiếp tục đóng góp lớn lao trong tương lai, nếu được nhìn nhận đúng vai trò và được trao cơ hội phát triển xứng đáng” - PGS.TS Phạm Bích San khẳng định.
Những ý kiến khác tại hội thảo đều thống nhất: Báo chí không chỉ là phương tiện truyền thông, mà là một bộ phận cấu thành trong tiến trình nâng cao chất lượng tư vấn, phản biện và xây dựng hình ảnh của VUSTA. Trước những yêu cầu mới, VUSTA và báo chí cần bước vào giai đoạn hợp tác sâu rộng, bài bản, chuyên nghiệp hơn. Khi thông điệp khoa học được truyền tải rõ ràng, khi phản biện chính sách dựa trên tri thức đến được với toàn xã hội, VUSTA sẽ có thêm nền tảng vững chắc để thực hiện tốt sứ mệnh tập hợp, đoàn kết trí thức và đóng góp thiết thực vào sự phát triển của đất nước.
