Tốc Bất Đài - vị tướng huyền thoại dưới thời Thành Cát Tư Hãn.

Tốc Bất Đài là một tướng tài thuộc tộc người Ô Lương Hải và là cánh tay phải đắc lực của Thành Cát Tư Hãn trong việc xây dựng và mở rộng đế chế Mông Cổ. Ông chỉ huy hơn 20 chiến dịch lớn, kéo quân xâm lược 32 quốc gia và giành chiến thắng trong 65 trận chiến quan trọng. Tốc Bất Đài là người chinh phục nhiều vùng lãnh thổ hơn bất kì vị tướng nào trong lịch sử thế giới.

Tốc Bất Đài giành chiến thắng bởi chiến lược phức hợp, sáng tạo và khả năng điều binh, khiển tướng tài tình dù các đơn vị có thể cách xa nhau hàng trăm kilomet. Ông là người đã lên kế hoạch và tấn công đạo quân của Hungary và Ba Lan chỉ trong 4 ngày dù cách xa đối phương 500km.

Các sử gia cho rằng Tốc Bất Đài sinh ra vào năm 1175 ở phía tây sông Onon, giờ đây thuộc địa phận Mông Cổ. Ông là người thuộc bộ tộc Ô Lương Hải. Gia đình của Tốc Bất Đài có quan hệ gần gũi với Thiết Mộc Chân (sau này là Thành Cát Tư Hãn) trong nhiều đời.

Dù không có mối quan hệ họ hàng nhưng Tốc Bất Đài là minh chứng cho thấy đế chế Mông Cổ được xây dựng theo chế độ tuyển lựa người tài. Lúc ra đời, Tốc Bất Đài chỉ là một thường dân và là con trai của thợ rèn Cốt Đãi Ngột Lang. Năm lên 14 tuổi, Tốc Bất Đài rời bỏ bộ tộc của mình và gia nhập quân của Thiết Mộc Chân theo bước chân anh trai mình. Tốc Bất Đài leo lên từng vị trí trong quân đội Mông Cổ bằng tài năng lỗi lạc dù không hề có quan hệ máu mủ ruột rà với Thành Cát Tư Hãn.

Tích trữ lương thảo và chú trọng đội ngũ hậu cần là một ưu điểm hàng đầu của Tốc Bất Đài trước những trận chiến dai dẳng.

Trong vòng 10 năm, Tốc Bất Đài trở thành một trong “tứ dũng” được Thành Cát Tư Hãn hết sức tin dùng, gồm Bác Nhĩ Truật, Giả Lặc Miệt, Mộc Hoa Lê và Tốc Bất Đài. Trong cuốn “Lịch sử đế chế Mông Cổ” có nhắc tới Tốc Bất Đài trong vai trò cánh tay phải của Thành Cát Tư Hãn: “Họ là tứ dũng của Thiết Mộc Chân. Trán họ bằng đồng thau, móng vuốt như những chiếc kéo, lưỡi họ như chiếc dùi, đầu cứng hơn sắt. Trong ngày chinh phạt, họ uống máu kẻ thù. Nhìn xem, khi họ được thả ra, miệng họ đầy nước dãi của sự hân hoan. Tứ dũng đó là Bác Nhĩ Truật, Giả Lặc Miệt , Mộc Hoa Lê và Tốc Bất Đài”.

Tốc Bất Đài cùng với Thành Cát Tư Hãn đã nhận ra tầm quan trọng của chiến lược vây hãm trong thế trận chiến tranh với kẻ thù. Thậm chí trong trong những lần giao chiến trên đồng bằng, ông cũng sử dụng kế sách này.

Tốc Bất Đài được biết tới là người rất giỏi thu phục tù binh và tận dụng những tài năng riêng biệt của họ, đặc biệt là những kĩ sư, nhà quân sự lành nghề. Tốc Bất Đài rất tài năng trong việc thu thập thông tin tình báo và lên kế hoạch chi tiết trước khi xung trận.

Chẳng hạn trong cuộc chiến với quân Hungary, Tốc Bất Đài cho quân do thám kĩ càng trước một năm. Ông tự thiết kế chiến sách phù hợp với từng đối tượng tấn công và điều chỉnh tùy tình hình thực địa và thời tiết.

Tốc Bất Đài ưu tiên sử dụng kị binh nhẹ, biến quân sĩ thành những tốp nhỏ có khả năng phục kích, “luồn sâu đánh hiểm” và tiêu diệt tàn quân kẻ địch cho tới khi chúng không còn sức kháng cự. Tốc Bất Đài vẫn duy trì kỉ luật quân đội bằng các bài tập khắc nghiệt và đảm bảo quân sĩ hành quân dài ngày mà không biết mệt mỏi. Tốc Bất Đài thường tấn công những địa điểm yếu nhất của kẻ thù trước khi tung đòn quyết định.

Chiến dịch đầu tiên

Trận chiến đầu tiên tiêu diệt đế chế Khwarism (Ảnh minh họa).

Trận đánh đầu tiên của Tốc Bất Đài là săn lùng người Merkit ở hạ lưu sông Orkhon, Mông Cổ ngày nay. Tốc Bất Đài đã đánh bại họ tại sông Chuy năm 1216 và tiếp tục xâm lược vùng lãnh thổ Wild Kipchak (phía tây Thổ Nhĩ Kỳ). Ngay sau đó, Quốc vương Mohammad II của vương quốc Khwarizm (Iran ngày nay) tấn công Tốc Bất Đài nhưng bị phản đòn và quân thua tan tác.

Thành Cát Tư Hãn dẫn quân Mông Cổ về phía tây năm 1219 để xâm lược đế quốc Khwarism khi nước này giết hại sứ giả quân Mông Cổ. Tốc Bất Đài là tướng chỉ huy trận đánh quan trọng trên. Với hơn 10 vạn quân tinh nhuệ, quân Mông Cổ vẫn còn quá ít ỏi so với lực lượng của đế quốc Khwarism. Tuy nhiên, cách thức hành quân thần tốc và các kế sách khôn khéo, quân Mông Cổ đã tiêu diệt Khwarism sau vài trận chiến khốc liệt.

Quốc vương Mohammad II định chạy trốn tới vùng trung tâm Ba Tư nhưng bị Tốc Bất Đài cùng tướng Triết Biệt truy sát với 2 vạn quân. Mohammad lẩn trốn thành công nhưng bị ốm và chết ở một làng ven biển Casipan năm 1221.

Mùa đông năm đó, Tốc Bất Đài đóng quân ở vùng Azerbaijan. Tại đây, ông nghĩ ra ý tưởng bao vây biển Caspian để bọc hậu, tấn công tộc người Wild Kipchak và Cuman (tộc người Thổ du mục sống ở miền tây). Cũng như những kịch bản quen thuộc, Tốc Bất Đài chinh phạt hoàn toàn khu vực tây Thổ Nhĩ Kỳ và hợp quân với Thành Cát Tư Hãn để trở về nước.

Đánh Tây Hạ và Kim

Tốc Bất Đài đóng vai trò quan trọng trong trận chiến tấn công Tây Hạ năm 1226. Liền đó năm 1227, ông định thôn tính nhà Kim dọc sông Vị. Chiến dịch này bị tạm hoãn một thời gian vì Thành Cát Tư Hãn đột ngột qua đời ở vùng núi Trung Quốc ở tuổi 66. Con trai Thành Cát Tư Hãn là Oa Khoát Đài nối ngôi cha.

Từ năm 1230 đến 1232, quân Mông Cổ tấn công hai lần hòng tiêu diệt nhà Kim nhưng bất thành. Quân sĩ nhà Kim đông hơn và địa hình phức tạp khiến Tốc Bất Đài không thể đạt được tham vọng của mình. Phải tới năm 1234, khi Tốc Bất Đài liên thủ với nhà Tống thì nhà Kim mới bị tiêu diệt.

Tấn công Trung và Đông Âu

Cuộc tấn công cuối cùng vào châu Âu là do Tốc Bất Đài lên kế hoạch và thực hiện. Sau khi tiêu diệt nhiều vương quốc ở liên bang Nga, Tốc Bất Đài cử do thám tới Ba Lan, Hungary, Áo nhằm chuẩn bị tấn công trung tâm châu Âu.

Sau khi có được bức tranh tổng thể của châu Âu nhờ lực lượng do thám gửi về, Tốc Bất Đài chuẩn bị kế hoạch tấn công dưới sự chỉ huy của Bạt Đô và hai hoàng tử khác. Dù Bạt Đô là thống lĩnh quân đội nhưng người chỉ huy thực tế là Tốc Bất Đài. Ông có mặt ở hai chiến dịch miền nam và miền bắc ở đại công quốc Kiev Rus (Đông Âu ngày nay).

Tốc Bất Đài cũng đích thân chỉ huy trận đánh vào vương quốc Hungary. Khi lực lượng quân Hợp Đan (con trai thứ hai của Oa Khoát Đài) chiến thắng trong trận Legnica (tiêu diệt quân liên quân châu Âu) và quân Quý Do (con trai cả của Oa Khoát Đài) chiến thắng ở vùng Transylvania (Romania ngày nay), việc duy nhất của Tốc Bất Đài là đợi họ có mặt ở đồng bằng Hungary.

Khi biết quân Hungary tới giao chiến, Tốc Bất Đài ngay lập tức điều quân rút lui khỏi sông Sajo, nhử khiến quân địch đuổi theo. Đây là kế sách cổ xưa của đế quốc Mông Cổ và kẻ địch đã bị sập bẫy. Lúc này, quân Mông Cổ đã phục kích sẵn trong rừng và chờ đợi quân Hungary phơi mình trên đồng bằng Mohi rộng lớn.

Quân Mông Cổ truy sát tàn quân (Ảnh minh họa).

Một ngày sau trận thắng Legnica, Tốc Bất Đài tấn công trận chiến Mohi lịch sử ngày 10.4.1241. Một đơn vị quân Mông Cổ bí mật vượt sông và tấn công vào sườn nam khu lều trại của lính Hungary. Đội hình chính vượt sông Sajo bằng cầu nhưng bị quân Hungary chống trả dữ dội. Tốc Bất Đài đã sử dụng máy bắn đá để dẹp đường cho kị binh và bộ binh tấn công.

Dàn cung thủ Hungary gây ra tổn thất ít nhiều cho quân Mông Cổ. Tốc Bất Đài khi đó không muốn đối mặt với lực lượng cung thủ Hungary thiện chiến trang bị cả dao, kiếm và đội hình tốt nên chọn cách tách lực lượng cung thủ này ra.

Quân Mông Cổ khi tấn công vờ rút lui, để lộ khoảng trống đội hình. Quân Hungary hăm hở lao vào khiến cung thủ không được che chắn và mất kỉ luật vốn có. Theo đúng tính toán của Tốc Bất Đài, quân Hungary rơi vào một vùng đầm lầy ngập nước khiến ngựa không thể di chuyển. Cung thủ Mông Cổ lúc này chỉ việc bắn hạ bất kì mục tiêu nào theo sở thích. Sử liệu cho thấy xác quân Hungary lấp đầy đường sau 2 ngày giao tranh. Toàn bộ 4 vạn binh sĩ, giám mục và tổng giám mục ở Sajo của quân đội Hungary đều chịu chung số phận bi thảm. Quân Mông Cổ chỉ thiệt hại chưa đầy 1.000 người.

Những năm cuối đời

Trước khi kết thúc binh nghiệp, Tốc Bất Đài diệt nốt nhà Tống, rộng đường cho việc thành lập nhà Nguyên ở Trung Quốc.