Nằm ở cuối đường Mạc Công Du của thị xã Hà Tiên, nhà tù Hà Tiên là một trong những nhà tù có lịch sử lâu đời nhất Việt Nam.
Nhà tù này trước đây được gọi là khám Hà Tiên, do thực dân Pháp xây dựng vào năm 1897 với chi phí 1.800 đồng Đông Dương.
Về tổng thể, khu nhà tù có hình chữ nhật với chiều dài khoảng 30m, chiều rộng 25m, bên trong có 3 dãy phòng giam kiên cố có song sắt, không cửa sổ, chỉ có khe nhỏ lấy ánh sáng.
Xung quanh nhà tù được bao bọc bởi 4 bức tường đá dày 0,5m, cao 4m với 4 tháp canh.
Ngoài ra còn hai dãy phòng canh của lính, phòng quản ngục, phòng lấy cung, tra tấn.
Từ khi xây dựng xong cho đến khi Nhật đảo chính Pháp, nơi đây là nơi giam cầm tù chính trị và thường phạm với thời gian từ vài tháng đến 5 năm.
Tại nhà tù Hà Tiên, người tù phải lao động khổ sai với những công việc nặng nhọc như đổ phân (vì nhà tù không có nhà vệ sinh), đào đất, đắp đường, lấn biển.
Lao động khổ cực thế nhưng tù nhân chỉ được ăn cơm ít ỏi với cá ươn, lại thường xuyên bị tra tấn với nhiều hình thức man rợ như kẹp điện vào mang tai cho điện giật,…
Mặc dù bị đàn áp dã man nhưng phong trào đấu tranh của các đảng viên trong nhà tù vẫn phát triển, lan tỏa ra xã hội tạo nên tiếng vang và được đông đảo nhân dân ủng hộ, trong đó có cả thân nhân và gia đình binh sĩ.
Khi Nhật đảo chính Pháp ngày 9/3/1945, quản tù Nguyễn Văn Lợi đã mở ngục cho gần 500 tù nhân thoát ra ngoài, trong đó có hàng trăm tù chính trị. Đó chính là những hạt giống cách mạng lãnh đạo phong trào cho đấu tranh của mảnh đất Hà Tiên.
Từ năm 1946 đến 1960, nơi đây được Pháp dùng làm nơi tạm giam rời. Các tù nhân cũ được chuyển đi nhà tù khác kiên cố hơn.
Từ năm 1960 đến 1975, khu nhà tù được dùng làm kho chứa vũ khí của Mỹ và chính quyền Sài Gòn.
Sau Giải phóng, nhà tù Hà Tiên được lưu giữ như một chứng tích lịch sử cho một giai đoạn đấu tranh hào hùng của dân tộc.
