Một khu làng cổ mang tên Joya de Cerén đã được phát hiện trong quá trình xây dựng các hầm chứa ngũ cốc vào năm 1976. Một chiếc máy ủi đã làm lộ ra cấu trúc xây dựng bằng đất sét và các cuộc khai quật được tiến hành từ đó đến nay.
Mới đây, thêm những kết cấu mới của Joya de Cerén đã được hé lộ, nâng tổng số cấu trúc lớn định hình ngôi làng cổ lên tới 18 với nhiều công trình phụ trợ khác.
Điều đó cho thấy Joya de Cerén đủ cho dân số 200 người sinh hoạt trong một điều kiện tiện nghi vượt thời gian.
Chính quyền sở La Libertad của El Salvado, nơi di tích Joya de Cerén thuộc Thung lũng Zapotitán tọa lạc đã thực hiện một loạt các nghiên cứu và loại bỏ được phần nào lớp tro bụi bám trên làng cổ.
Từ đó tái tạo lại nhiều tòa nhà và quảng trường dân sự, công trình tôn giáo phụ vụ các lễ hội cộng đồng, cùng nhiều nhà cửa và trang trại.
Kết quả thu được cho thấy Joya de Cerén có thế mạnh về sản xuất các loại sợi và bình gốm, đồng thời ưa chuộng nhập khẩu nhiều loại đá quý như ngọc bích, đá mắt mèo và đồ gốm cao cấp từ thành phố Copán của Maya cách đó không xa.
Đặc biệt, dù có niên đại từ những năm 500 sau Công Nguyên, nhưng ngôi làng cổ này vẫn được giữ nguyên vẹn bởi được bao bọc bởi một lớp tro bụi núi lửa ập xuống bất ngờ.
Điều này khiến thời gian nơi đây như ngừng chảy, bảo tồn hoàn hảo nhiều vật liệu hữu cơ còn bám trong các vật dụng động vật, các chậu chứa hạt giống và thức ăn, các tấm thảm lông, hài cốt động vật và các vật dụng nghi lễ lẽ ra đã hư hỏng sau 1500 năm.
Do đó di tích có biệt danh là Pompeii của El Salvado, nhưng khác Pompeii ở chỗ hoàn toàn không có hài cốt người bên trong.
Nghiên cứu địa chất khu vực chỉ ra rằng trước khi vụ phun trào xảy ra, một trận động đất mạnh 4 độ Richter đã làm rung chuyển ngôi làng. Thảm họa này hóa ra là một may mắn.
Dân làng đã "bỏ của chạy lấy người" do động đất ngay trước vụ phun trào núi lửa thảm khốc, do đó không ai thiệt mạng.
Các cánh đồng ngô, ổi và ca cao cũng được bảo tồn ở mức độ hoàn hảo đến nỗi các nhà khoa học có thể tái hiện lại các chi tiết về kỹ thuật canh tác của những người nông dân thời Maya này.
