Cây hương bài là một loại cây thảo mộc bản địa, sống tự nhiên trên các vùng rừng núi, phân bổ hầu khắp từ Bắc đến Nam. Lá cây hương bài sắp xếp trên thân cây xòe ra trông giống như thẻ bài, rễ có mùi thơm nên gọi là hương bài. Từ xa xưa người dân phía Bắc và miền Trung đã sử dụng cây hương bài để làm nguyên liệu sản xuất hương đốt.
Rễ cây hương có vị đắng và thơm, tính mát, có tác dụng hạ nhiệt, làm ra mồ hôi, kích thích, lợi tiêu hoá, gây trung tiện, lợi tiểu và điều kinh. Tinh dầu mát và dễ chịu có mùi của Hoa tím, rất bền nếu là tinh dầu nặng. Rễ hương bài dùng để làm nguyên liệu làm hương trầm thắp vào dịp lễ, tết, có mùi thơm đặc trưng. Ngoài ra, người ta còn chiết xuất tinh dầu từ cây rễ hương để làm bột, làm kem, làm xà phòng cao cấp...
Bắt đầu từ tháng 9 âm lịch, rễ hương được người dân thu hoạch đại trà phục vụ cho việc sản xuất hương Tết. Thanh Nho là xã có diện tích trồng cây rễ hương nhiều nhất huyện Thanh Chương, tập trung ở các xóm 7, 8, 9, 10; với diện tích từ 30 - 70 ha/năm.
Thu hoạch rễ hương khá tốn công, người lao động phải mang cuốc đi đào từng gốc cây. Một người dân xóm 10 xã Thanh Nho chia sẻ: “Làm rễ hương, một người trồng, ba người đào”. Năm nay diện tích trồng rễ hương không tăng, trong khi nhu cầu thị trường lớn nên việc thu mua đang “nóng” trên thị trường.
Cây rễ hương đạt chất lượng tốt là loại cây già, rễ nhiều, thơm; giá thu mua hiện tại khoảng 8.000 đồng /kg tươi, 28.000 đồng/kg khô. Theo anh Nguyễn Phùng Nhỏ ở xóm 8, xã Thanh Nho, nhà anh trồng hơn 0,5 ha rễ hương, nếu bán tại ruộng được 30 triệu; còn tự mình thu hoạch, sơ chế thì giá được gần gấp đôi. Vào mùa thu hoạch rễ hương, các hộ dân thường đổi công cho nhau hoặc đi làm công cho các lái buôn”.
Rễ hương sau khi thu hoạch được chặt ngắn, lấy 10 -12 cm phần gốc, sấy khô, có thể nghiền bột... Trên địa bàn xã Thanh Nho, hiện có 3 xưởng chế biến lớn, tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương.
Sản phẩm rễ hương Thanh Chương được khách hàng ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng… ưa chuộng. Cơ sở thu mua Sinh Vân cho biết, mỗi tháng họ xuất đi hàng chục tấn rễ hương.
Ông Trần Đình Truyền - Phó chủ tịch xã Thanh Nho khẳng định: “So với các cây trồng khác như chè, sắn, cây rễ hương đem lại thu nhập cao hơn, khoảng 60 triệu đồng/ha. Tuy nhiên, rễ hương khá kén đất, trồng 1 - 2 năm phải luân canh cây trồng khác”.
