Khu nghĩa địa là vùng bất khả xâm phạm, nơi chỉ dành riêng cho thế giới người chết mà theo tín ngưỡng của cộng đồng Giẻ Triêng, người trần đặt chân tới sẽ bị trừng phạt, thậm chí phải đánh đổi bằng cả tính mạng.
Sợ ma bắt trưởng làng không dám vào nghĩa địa
Không biết từ khi nào, người Giẻ Triêng ở vùng rẻocao bắc Tây Nguyên đã có tục “thiên táng” người chết một cách kỳ dị.Chất chứa trong tục lệ đó là nhiều điều giàu màu sắc tâm linh, huyền bítheo cộng đồng thổ dân và tín ngưỡng nguyên thủy.
Chiều tà, ánhnắng cao nguyên óng ánh như rót mật ngang qua làng Vai Trang, xã ĐắkLong, huyện Đắk Glei (Kon Tum), toát lên vẻ đẹp kỳ công của tạo hóa.Trên con đường làng, lác đác vài người phụ nữ Giẻ Triêng gùi củi trênlưng từ rẫy bắp trở về nhà chuẩn bị cho bữa cơm tối, bóng họ liêu xiêuin xuống nền đường lổm chổm đá.
Tuy nhiên, ngoài vẻ đẹp yên bìnhcủa ngôi làng Tây Nguyên, làng Vai Trang còn nổi tiếng với những câuchuyện tâm linh kỳ bí. Sau nhiều ngày chuẩn bị, tôi quyết băng rừng,vượt núi đi tìm lời giải cho tập tục "thiên táng" ở khu nghĩa địa treocủa làng Vai Trang, hay còn được cộng đồng địa phương gọi là “rừng ma”.
Nói tới “rừng ma”, cả làng Vai Trang ai cũng sợ hãi và hầu như tất cả đều lảng tránh, không muốn nhắc tới khu vực cấm người này. Ngay cả những người lớn tuổi, có chức vụ trong làng như ông A B’lã, trưởng làng Vai Trang cũng tỏ ra rụt rè khi tôi đặt vấn đề muốn tìm hiểu về khu nghĩa địa treo phía tây của làng.
Cái nhiệt thành của người Giẻ Triêng hôm nào trong con người A B’lã hôm nay bỗng biến mất. Như có một điều gì đó đang ngăn cản cuộc nói chuyện giữa chúng tôi, ông A B’lã cố lái hướng câu chuyện, trả lời dè chừng khi nói về “rừng ma”.
Mãi hồi lâu, tôi mới biết vì sao trưởng làng A B’lã dè dặt khi nói về những cỗ quan tài treo trong khu nghĩa địa đến vậy. Chẳnglà cách đây vài năm, khi ấy A B’lã cùng mấy đoàn cán bộ vào khu “rừngma” để khảo sát, tìm hiểu về phong tục táng treo của người Giẻ Triêngxưa. Vài tháng sau, A B’lã thấy trong người mệt mỏi, đổ bệnh.
Cho rằng đã bị con ma ám hại, muốn bắt mình về thế giới bên kia nên gia đình A B’lã tức tốc phải mổ bò, mời thầytới để cúng ma. Cúng đến con bò thứ hai thì A B’lã khỏi bệnh. Từ đó đếnnay, A B’lã “chết khiếp” khi nói đến “rừng ma” làng mình.
Khi nghe tôi đặt vấn đề nhờ dẫn vào “rừng ma”, A B’lãliền thoái thác ngay: “Mình sợ lắm, không dám đi nữa đâu. Năm vừa rồimình đã làm thịt 2 con bò để cúng con ma rồi, mình hết bò rồi không cóđể cúng nữa. Mình nghèo rồi, năm nay làm ăn vất vả khổ cực không đủ locho vợ, cho con, nếu ra đó (rừng ma) không có bò cúng cho con ma là nósẽ bắt mình đi theo nó”.
Đêm Vai Trang trầm mặc, đâu đó có tiếng nhạc cất lên từ một nóc nhà nào. Cuộc sống hiện đại đã thổi vào làngVai Trang những luồn sinh khí mới của cuộc sống văn minh. Thế nhưng,trong tiềm thức của người Giẻ Triêng nơi đây “rừng ma” và thế giới ngườichết vẫn rất linh thiêng, kỳ bí.
Đột nhập “rừng ma”
Trưa hôm sau, khi mặt trời đã đứng bóng, tôi lần vàokhu “rừng ma” theo hướng chỉ tay của trưởng làng A B’lã. Cách làng chưađầy 2km, rừng ma nằm ở phía mặt trời lặn, tĩnh mịch đến lạ thường giữalúc đúng ngọ.
Từ phía ngoài, khu “rừng ma” không có những cây cổthụ nhưng âm u bởi cây bụi rậm rạp, um tùm che khuất. Cơn gió trưa xàoxạc thổi qua giật vài chiếc lá lồ ô rơi khiến tôi nổi da gà, chân lôngdựng ngược. Cố lấy hết can đảm, tôi dùng dao phát bụi cây gần nhất đểbước sâu vào bên trong, một mùi lờm lợm sộc vào mũi.
Thế rồinhững chiếc quan tài cũ kỹ cũng hiện trước mắt tôi. Dù không sợ “con ma”bắt đi như người Giẻ Triêng nhưng từ khi đặt chân vào khu nghĩa địatreo huyền bí này tôi luôn có tâm trạng hồi hộp, cảnh giác cùng con dao lăm lăm trong tay.
Tôitiến đến hai chiếc quan tài đẹp nhất "rừng ma", chúng đặt song songnhau, đầu hướng thẳng về phía làng Vai Trang. Trước khi vào “rừng ma”,trưởng làng A B’lã đã giới thiệu đây là quan tài của vợ chồng ông AB’rót - Y Bay. Bộ quan tài bằng nhôm, được treo trên 4 cọc gỗ kiên cố tobằng bắp đùi người lớn, cho thấy người nhằm trong đó thuộc dòng dõi giađình giàu có, quyền quý bậc nhất trong làng.
Phía dưới của quan tài lỉnh kỉnh những đồ vật mà gia đình chia cho người chết đem về thế giới bên kia sử dụng. Nổi bật lên là hai chiếc ghèrượu cổ, một cái còn khá nguyên vẹn. Theo ông A B’lá, con cháu của vợchồng ông A B’rót là những người giàu có và họ mua cặp quan tài cho ôngbà với giá hàng chục triệu đồng. Đây cũng là hai người cuối cùng củacộng đồng Giẻ Triêng ở Vai Trang được an táng theo tục lệ này.
Trong khu "rừng ma", nhiều quan tài bằng gỗ tròn, nặng đến cả tấn được làm bằng gỗ quý chúc đầu xuống đất bởi cọc đỡ đã mục nát. Hầu hếtnhững chiếc quan tài này được treo cách đất không quá 70cm. Lý giải điềunày, một số người lớn tuổi làng Vai Trang cho rằng để con ma tiện bề đilại.
Phần lớn những cỗ quan tài trong khu “rừng ma” này trước đây đều được làm bằng những loại gỗ tốt. Khi gỗ rừng bắt đầu khan hiếm và bị cấm khai thác, người dân Vai Trang bắt đầu mua những cỗ quan tài đắt tiền bằng nhôm hoặc tự chế bằng tôn sắt.
Với người Giẻ Triêng ở Vai Trang, người sống ứng xử với người chết như ứng xử với một đấng siêu nhiên,có sức mạnh vạn năng khiến người sống vừa thuần phục, vừa sợ hãi. Dovậy, dù rất thương nhớ người chết nhưng khi đã đưa ra “rừng ma” rồi thìkhông ai dám đặt chân tới để thăm mộ nữa.
Trưởng làng A B’lã cho biết, trước đây, khi có ngườichết táng treo trong khu nghĩa địa này thì không ai dám lại gần vì mùihôi thối của xác người phân huỷ bốc lên nồng nặc. Ngày nay, người GiẻTriêng không táng treo nữa nhưng người chết vẫn sẽ không phải lấp đất màxây gạch bao quanh quan tài nổi trên mặt đất.
