GS.TS Trần Nghi: Hành trình gieo mầm trên đá sỏi

Năm 1966, giữa khói lửa chiến tranh, chàng thanh niên Trần Nghi, với lòng say mê Vật lý, rời quê hương Quảng Bình, cuốc bộ suốt một tháng trời ra Hà Nội, mang theo giấc mơ du học Trung Quốc. Nhưng số phận khéo léo sắp đặt: thay vì đến Bắc Đại, ông được phân về Khoa Địa lý – Địa chất, Đại học Tổng hợp Hà Nội.

Ngày ấy, Địa chất đối với ông chỉ là một cái tên xa lạ, thậm chí đôi phần gượng ép. Nhưng định mệnh đã gửi đến ông một người thầy vĩ đại: GS.TS Nguyễn Văn Chiển – nhà khoa học tài hoa với trí nhớ tuyệt vời và trái tim ấm áp. Chính thầy Chiển, bằng trí tuệ siêu phàm và lòng nhân ái, đã gieo vào lòng chàng trai trẻ hạt giống đam mê khoa học Trái đất – hạt giống sẽ nảy nở suốt cả cuộc đời.

“Thầy là người đã khiến tôi thực sự yêu quý ngành Địa chất,” Giáo sư Trần Nghi bồi hồi. “Bằng chính nhân cách của mình, thầy dạy tôi rằng khoa học và tình yêu thiên nhiên không thể tách rời.”

Bước chân vào con đường Địa chất, Giáo sư Trần Nghi dấn thân không ngừng nghỉ. Từ những vùng núi hoang sơ đến những chuyến tàu xa khơi hàng tháng trời, ông rong ruổi khắp đất nước, đắm mình trong vẻ đẹp thầm lặng của núi non, sông suối, biển cả.

“Địa chất là một ngành khoa học khắc nghiệt. Không có đam mê, không thể trụ lại, càng không thể hiểu hết vẻ đẹp kỳ diệu ẩn sâu trong lòng đất,” ông chia sẻ.

Chính tình yêu ấy đã dẫn dắt ông đến với một trong những dấu ấn lớn nhất đời mình: hồ sơ đề cử Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng trở thành Di sản thiên nhiên thế giới.

Đó là một hành trình không dễ dàng. Nhiều hồ sơ trước đó đã thất bại. Hiểu rõ điều đó, Giáo sư Trần Nghi cùng nhóm cộng sự đã lao vào công việc với tất cả sự tận tâm, gom góp từng dữ liệu, từng mẫu vật, từng phân tích khoa học chính xác nhất. Suốt hai năm trời, ông cùng các đồng nghiệp không quản gian nan, để rồi ngày 3/7/2003, khi UNESCO chính thức công nhận Phong Nha – Kẻ Bàng là Di sản thiên nhiên thế giới, ông đã lặng người vì hạnh phúc.

“Đó là khoảnh khắc giống như đỗ một kỳ thi lớn nhất đời người – kỳ thi làm thay đổi cả cuộc đời mình,” ông kể, ánh mắt vẫn ánh lên niềm tự hào xen lẫn xúc động.

Nhưng di sản lớn nhất của Giáo sư Trần Nghi không chỉ nằm trong những công trình khoa học mà còn trong hàng trăm học trò mà ông đã dày công vun đắp.

Giai đoạn 1996–2003, ông được bầu làm Chủ nhiệm đầu tiên của Khoa Địa chất, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ở cương vị này, ông đã đặt nền móng cho những bước chuyển mình táo bạo: thành lập Bộ môn Địa kỹ thuật – Địa chất môi trường, mở rộng cánh cửa cho những lĩnh vực còn rất mới mẻ với Việt Nam thời đó.

Dưới bàn tay dẫn dắt của ông, Khoa Địa chất trở thành lá cờ tiên phong trong giảng dạy và nghiên cứu Địa chất môi trường – nền tảng cho phát triển bền vững mà ngày nay chúng ta vẫn đang tiếp nối.

“Thầy không chỉ truyền kiến thức mà còn truyền cho chúng tôi một cách nhìn mới về trách nhiệm với đất nước và thiên nhiên,” TS Nguyễn Văn Hướng, Phó Trưởng khoa Địa chất, xúc động nói.

Trong suốt sự nghiệp, Giáo sư Trần Nghi đã hướng dẫn thành công 40 luận văn thạc sĩ và 35 luận án tiến sĩ – con số kỷ lục trong lịch sử khoa Địa chất. Những giáo trình của ông, như Trầm tích học, Địa chất biển, Atlas trầm tích Việt Nam… trở thành kim chỉ nam cho bao thế hệ sinh viên và nhà nghiên cứu trẻ.

Không chỉ là người thầy trong giảng đường, Giáo sư Trần Nghi còn là người bạn đồng hành trong những bước ngoặt cuộc đời của học trò mình. Câu chuyện TS Hoàng Văn Thức – nay là Cục trưởng Cục Môi trường –Bộ Nông nghiệp và Môi trường từng được thầy đưa về quê, đạp xe cùng đi xin việc, vẫn được nhắc lại như một minh chứng sống động cho tấm lòng nhân hậu hiếm có.

“Ngày ấy, thầy Nghi đón tàu cùng tôi về quê Ninh Bình, rồi hai thầy trò đạp xe lặn lội khắp các cơ quan tìm cơ hội việc làm. Cả đời này, tôi không bao giờ quên hình ảnh thầy dầm mưa cùng tôi trên những con đường quê nghèo,” anh Thức nghẹn ngào.

Với học trò, thầy Nghi không chỉ là người truyền kiến thức, mà còn là bệ đỡ, là người thắp lên trong họ niềm tin vào chính mình và vào những điều tốt đẹp của cuộc đời.

Hơn nửa thế kỷ cống hiến, Giáo sư Trần Nghi đã được Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhì, danh hiệu Chiến sĩ thi đua toàn quốc, Nhà giáo Ưu tú, Nhà giáo Nhân dân… Nhưng với ông, phần thưởng lớn nhất chính là được thấy học trò mình trưởng thành, đất nước mình ngày một đẹp hơn.

Giữa những biến động thời cuộc, giữa những nhịp sống hối hả hôm nay, tấm gương của Giáo sư Trần Nghi – người thầy, nhà khoa học, người gieo hạt mầm thầm lặng cho đất trời – vẫn lấp lánh như ngọn lửa âm ỉ nhưng chưa bao giờ tắt.