Gà chín cựa hay còn gọi là gà nhiều cựa được xem là đặc sản quý của vùng núi Xuân Sơn (Phú Thọ) và xã Mẫu Sơn (Lạng Sơn). Tương truyền, trước kia, gà chín cựa còn được người dân dùng để cung tiến vua.
Gà chín cựa thực chất là tên mà người dân hay dùng để chỉ giống gà nhiều cựa. Đây là loại gà có nguồn gốc từ gà rừng, được người dân tộc Dao và Mường ở Phú Thọ bắt về nuôi từ lâu.
Với cặp chân to và chắc, gắn trên đó là những chiếc cựa dài, ngắn khác biệt, mọc thành một hàng nối tiếp nhau. Phần cựa được mọc từ khuỷu chân ngay khi mà những con gà vừa mới nở, cựa trên nhất trông rất bén và được ví với hình ảnh như là một chiếc lưỡi câu.
Giống gà này khả năng leo núi cực kỳ tốt. Chính vì đặc tính tự bấu vào đất, rễ cây mà đi nên mới sinh ra chân có nhiều cựa. Chúng cũng là loài gà bay rất giỏi.
Chúng sở hữu cho mình chiếc mào đỏ tươi nổi bật, phần đuôi cong khá đẹp mắt. Ánh mắt vô cùng linh hoạt, sắc lẹm, được coi là một dòng gà khá hung dữ và luôn thể hiện được sự hiếu chiến.
Giống gà này khi trưởng thành sẽ có được thân hình khá đẹp, nhìn rắn chắc và khá khỏe. Hơn nữa vẻ đẹp mà nó sở hữu cùng với những màu sắc tượng trưng đủ năm màu ở trong ngũ hành.
Hiện tại, người dân đã chia ra làm hai loại dựa theo cựa của chúng, với những cựa hình tam giác thì được phân vào dòng lục đỉnh còn cựa lép có hình hơi tròn thì chính là dòng gà chín cựa đặc trưng.
Gà 9 cựa có kích cỡ nhỏ. Cân nặng của chúng chỉ dao động từ 1,4-1,8kg đối với gà mái, còn gà trống từ 1,9-2,3kg. Khi mới nở, chúng đã có 6 cựa. Trong quá trình nuôi, chúng lại mọc thêm 2 cựa ở 2 chân. Một số con gà đột biến có 9 cựa.
Do giống gà nhiều cựa nguyên bản tốc độ tăng trưởng chậm hơn so với gà ta, nên giá thành của nó cũng cao gấp 2 - 3 lần và dao động từ 250.000 - 350.000/kg. Ngoài thịt ăn thơm ngon, tướng của gà chín cựa cũng cực kỳ đẹp.
Theo thống kê, khoảng 10.000 con mới có 1 con có đủ 9 cựa, còn lại chủ yếu là 7 cựa trở xuống. Do đó, để sở hữu được một chú gà chín cựa loại vip, khách thường phải bỏ ra từ 40-50 triệu đồng một con.
Năm 2012, Bộ NN-PTNT đã ban hành Danh mục bổ sung nguồn gen vật nuôi quý hiếm cần được bảo tồn, trong đó có giống gà nhiều cựa ở Phú Thọ. Việc này sẽ góp phần nâng cao chất lượng, thương hiệu của gà nhiều cựa.
