Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đề xuất ưu tiên mua vũ khí châu Âu để củng cố ngành công nghiệp quốc phòng của châu lục. Ảnh: AFP.
Các nhà sản xuất vũ khí của Mỹ đang bị loại khỏi kế hoạch chi tiêu quốc phòng khổng lồ của Liên minh châu Âu (EU). Kế hoạch sẽ rót hàng trăm tỷ euro cho ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu và các nước đồng minh, tờ Politico đưa tin.
Không chỉ Mỹ bị gạt ra ngoài mà ít nhất là ở thời điểm hiện tại còn có Vương quốc Anh. Nhà Trắng hiện chưa lên tiếng về kế hoạch mới của châu Âu.
“Chúng ta phải mua thêm nhiều vũ khí châu Âu hơn nữa. Bởi vì điều đó có nghĩa là củng cố nền tảng công nghệ và công nghiệp quốc phòng của châu Âu”, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nói khi công bố kế hoạch chi tiêu quốc phòng với tầm nhìn đến năm 2030.
Nhằm tăng cường quan hệ với các đồng minh, EU cũng đưa các nước như Hàn Quốc, Nhật Bản và Hiệp hội Thương mại Tự do châu Âu (EFTA) vào kế hoạch chi tiêu quốc phòng có thể tiêu tốn tới 800 tỷ euro.
“Chúng ta không chỉ cần nhìn nhận Nga là mối đe dọa, mà còn phải xem xét các diễn biến địa chính trị toàn cầu và chiến lược của Mỹ trong tương lai”, Ủy viên Quốc phòng EU Andrius Kubilius nói.
Những năm gần đây, khoảng hai phần ba số lượng vũ khí mà EU đặt hàng có nguồn gốc từ Mỹ. Nhưng nay, mọi chuyện đang thay đổi hoàn toàn.
Hướng tới tự chủ quốc phòng
Ủy ban châu Âu đã trình bày đề xuất chính sách quốc phòng dài hạn, được gọi là Sách Trắng, cùng một loạt đề xuất lập pháp nhằm giúp các nước thành viên tăng chi tiêu quân sự và xây dựng một thị trường quốc phòng chung trong khối.
“Chúng tôi không làm điều này để gây chiến, mà để chuẩn bị cho tình huống xấu nhất và bảo vệ hòa bình châu Âu”, quan chức ngoại giao hàng đầu EU, bà Kaja Kallas tuyên bố.
Mối đe dọa từ Nga là động lực chính để EU củng cố ngành công nghiệp quốc phòng. Nhưng những thay đổi trong chính sách của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump cũng đang thúc đẩy EU phải hành động nhanh chóng.
Pháo tự hành CAESAR do Pháp sản xuất. Ảnh: Euromaidan Press.
Sự nguy hiểm của việc quá phụ thuộc vào Mỹ đã được thể hiện rõ khi ông Trump bất ngờ dừng viện trợ vũ khí và chia sẻ tình báo với Ukraine nhằm gây áp lực buộc Kiev phải đàm phán hòa bình với Nga.
Một số nước châu Âu lo ngại Mỹ có thể can thiệp từ xa vào các vũ khí hiện đại mà châu lục sử dụng, đặc biệt là tiêm kích tàng hình F-35.
Bà Kallas dẫn chứng việc Ukraine bị ảnh hưởng như thế nào khi phụ thuộc vào các nước bên ngoài. “Họ sử dụng vũ khí không được sản xuất tại Ukraine và đôi khi có những hạn chế về cách sử dụng chúng... Quân đội của chúng ta cần có quyền tự chủ trong vấn đề này”, bà nói.
Phân bổ ngân sách
Đề xuất cụ thể nhất là cam kết của Ủy ban châu Âu về việc cho các nước thành viên vay tới 150 tỷ euro để chi tiêu cho quốc phòng theo công cụ mang tên SAFE.
Dù các khoản vay này chỉ dành cho các nước EU, các quốc gia thân thiện ngoài khối vẫn có thể tham gia mua vũ khí chung.
Cơ chế mua sắm chung theo SAFE mở cửa cho Ukraine; các nước EFTA gồm Na Uy, Thụy Sĩ, Iceland và Liechtenstein; cùng các quốc gia có tiềm năng gia nhập EU, cũng như các nước có quan hệ đối tác an ninh và quốc phòng với EU.
Tính đến cuối tháng 1, EU có sáu quan hệ đối tác an ninh và quốc phòng, gồm Na Uy, Moldova, Hàn Quốc, Nhật Bản, Albania và Bắc Macedonia.
Thổ Nhĩ Kỳ và Serbia, với tư cách là ứng viên EU, cũng có thể tham gia.
Mỹ và Anh là hai quốc gia bị EU loại trừ theo kế hoạch quốc phòng mới dù vai trò của London có thể thay đổi. “Chúng tôi đang làm việc để thiết lập quan hệ đối tác quốc phòng và an ninh với Anh. Tôi thực sự hy vọng rằng tại hội nghị thượng đỉnh vào tháng 5, chúng tôi có thể đạt được kết quả”, bà Kallas nói.
Canada cũng đã bày tỏ mong muốn thắt chặt hợp tác an ninh với EU. Ủy ban châu Âu ngày 19/3 cũng đề xuất mở rộng hợp tác quốc phòng với Australia, New Zealand và Ấn Độ.
“Một loạt quốc gia trên thế giới đang muốn hợp tác với chúng tôi,” một quan chức cấp cao EU cho biết.
Ưu tiên cho châu Âu
Việc ưu tiên các công ty quốc phòng châu Âu là một động thái nhằm xoa dịu Pháp, một trong những cường quốc sản xuất vũ khí hàng đầu châu Âu.
Các công ty Pháp dự kiến sẽ giành được thêm nhiều đơn hàng hơn sau nhiều năm bị Mỹ vượt mặt. Năm 2023, Mỹ từng “hớt tay trên” Pháp để giành đơn hàng đóng tàu ngầm hạt nhân cho Úc.
Kế hoạch mới của EU cũng cấm các quốc gia nằm ngoài châu lục tiếp cận thông tin mật. Ngoài ra, ít nhất 65% linh kiện vũ khí đủ điều kiện nhận tài trợ phải có nguồn gốc từ châu Âu. Quỹ này cũng loại trừ các hệ thống vũ khí do nước ngoài thiết kế, tức là khả năng nước ngoài kiểm soát quá trình chế tạo hoặc sử dụng. Phần lớn các liên doanh sản xuất thiết bị quân sự Mỹ tại EU sẽ không đủ điều kiện nhận đơn hàng mới.
Các khoản vay sẽ tài trợ cho các dự án chung của hai hoặc nhiều quốc gia thành viên nhằm tạo ra một ngành công nghiệp quốc phòng thống nhất trên toàn EU. “Chúng tôi xóa bỏ tình trạng phân mảnh bằng cách khuyến khích các nước thành viên hợp tác với nhau” để mua vũ khí với giá tốt hơn, một quan chức EU cho biết.
Nhằm thúc đẩy việc mua vũ khí ngay lập tức, Ủy ban châu Âu sẽ cho phép các nước EU đặt hàng riêng trong 12 tháng đầu tiên.
Các kế hoạch công bố hôm thứ Tư cũng cho phép các quốc gia thành viên EU nới lỏng giới hạn ngân sách nghiêm ngặt. Họ sẽ có thể vượt mức giới hạn chi tiêu công lên tối đa 1,5% GDP trong thời gian 4 năm.
Hạn chót để đăng ký vay là ngày 30/6/2027, và các nước có thể nhận tiền đến hết năm 2030. Các khoản vay phải được hoàn trả trong vòng 45 năm.