Từ làng quê nghèo đến mái trường Bách khoa

Sinh năm 1937 tại xã Hà Lộ, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị – vùng đất kiên trung giữa dải đất miền Trung nắng gió – Cố GS.TS.NGƯT Nguyễn Hữu Chí lớn lên giữa khói lửa chiến tranh, trong một gia đình Nho học giàu truyền thống. Tuổi thơ ông gắn liền với những đêm học dưới ánh đèn dầu leo lét, những ngày đạp xe hàng chục cây số đến trường, mang theo trong tim niềm tin sắt đá vào giá trị của tri thức. Dù bom đạn có thể cắt ngang nhiều con đường, chúng không thể ngăn nổi ý chí học hành và khát vọng phụng sự quê hương của cậu học trò nhỏ.

Sau nhiều năm đèn sách, ông thi đỗ vào khóa đầu tiên của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội – nơi sau này trở thành ngôi nhà thứ hai, gắn bó suốt cuộc đời ông trong vai trò người thầy, nhà nghiên cứu và người dẫn đường.

Người mở đường cho cơ học ứng dụng Việt Nam

Tốt nghiệp ngành Thủy lợi với thành tích xuất sắc, chỉ hai tháng sau, Nguyễn Hữu Chí được giữ lại trường làm giảng viên bộ môn Cơ học lý thuyết. Sau đó, ông được Nhà nước cử đi học tại Liên Xô và bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ chuyên ngành Cơ học chất lỏng năm 1968 – một trong những tiến sĩ đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này.

Trở về trong khói lửa chiến tranh, ông không chọn cuộc sống an toàn nơi đô thị, mà lao mình vào giảng dạy, nghiên cứu và xây dựng nền móng cho ngành cơ học ứng dụng của nước nhà. Dưới sự dìu dắt của ông, Khoa Cơ học ứng dụng và các bộ môn then chốt như Kỹ thuật tàu thủy, Kỹ thuật hàng không dần thành hình, đóng vai trò nòng cốt trong đào tạo kỹ sư cho các ngành công nghiệp chiến lược.

Cố Giáo sư đặc biệt dành tâm huyết phát triển ngành Kỹ thuật tàu thủy – lĩnh vực gắn với giấc mơ làm chủ biển cả của Việt Nam. Nhờ tầm nhìn xa và sự dẫn dắt tận tụy, bộ môn này không chỉ đào tạo được hàng ngàn kỹ sư giỏi, mà còn góp phần xây dựng nền công nghiệp đóng tàu hiện đại cho đất nước.

Một đời miệt mài gieo hạt giống tri thức

Không chỉ là nhà giáo, nhà khoa học, ông còn là người tổ chức, kiến thiết cho cộng đồng khoa học cơ học của cả nước. Với vai trò Phó Chủ tịch Hội Cơ học Việt Nam, ông đã sáng lập Hội Cơ học Hà Nội năm 1985 và giữ cương vị Chủ tịch suốt 22 năm. Hội trở thành nơi quy tụ các giảng viên, nhà nghiên cứu, kỹ sư, góp phần thúc đẩy ứng dụng cơ học vào thực tiễn, từ xử lý ô nhiễm môi trường đến thiết kế công trình dân dụng và công nghiệp.

Cố Giáo sư còn chủ trì nhiều đề tài khoa học cấp Nhà nước, tiêu biểu như công trình “Một số phương án chống ô nhiễm do bụi khói nhà máy điện Ninh Bình” – một nghiên cứu có tính tiên phong về môi trường trong bối cảnh lúc bấy giờ. Ông cũng là tác giả của nhiều đầu sách chuyên ngành, trong đó nổi bật là cuốn “1000 bài toán thủy khí động lực” – tài liệu nền tảng cho nhiều thế hệ sinh viên kỹ thuật.

PGS.TS Lê Quang, người từng làm việc sát cánh với cố Giáo sư suốt gần 30 năm trong Khoa Cơ học ứng dụng, chia sẻ: “Giáo sư Chí không chỉ là người truyền lửa, mà còn là người giữ lửa cho cả một thế hệ. Ông vừa nghiêm cẩn trong chuyên môn, vừa bao dung trong đời sống. Những gì ông để lại cho nền cơ học Việt Nam là một di sản không thể đo đếm bằng con số.”

Người thầy của lòng yêu nghề và nhân cách mẫu mực

Dẫu nghiêm khắc trên bục giảng, nhưng trong đời thường, ông là người thầy hiền hòa, tận tâm, luôn sẵn lòng lắng nghe, chia sẻ và dìu dắt học trò như những người thân trong nhà. Với các đồng nghiệp, ông là tấm gương sáng về đạo đức nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm và sự giản dị đến mộc mạc. Các PGS.TS Lê Quang, Khổng Doãn Điền, Phạm Văn Sáng – những người từng đồng hành với ông suốt nhiều thập kỷ – đều coi ông là “linh hồn” của Khoa Cơ học ứng dụng.

Ông Nguyễn Túc – nguyên Ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, người từng có nhiều năm làm việc trong các hội đồng khoa học giáo dục – cũng dành sự kính trọng sâu sắc: “Giáo sư Nguyễn Hữu Chí là kiểu nhà giáo mà xã hội luôn cần – người vừa có trí tuệ, vừa có lòng dân, vừa có nhân cách. Ông là minh chứng sống động cho mẫu hình nhà khoa học – nhà giáo chân chính trong thời đại mới.”

Ngay cả sau khi nghỉ hưu, ông vẫn không ngơi nghỉ. Ông tham gia sáng lập Trường Đại học Công nghệ và Quản lý Hữu Nghị – nơi tiếp tục hành trình gieo hạt giống tri thức cho những thế hệ mới.

Di sản còn mãi với thời gian

Với những cống hiến thầm lặng mà to lớn, cố GS.TS.NGƯT Nguyễn Hữu Chí đã được trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Chống Mỹ cứu nước hạng Nhì, Bằng khen của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, danh hiệu Nhà giáo Ưu tú, học hàm Giáo sư năm 1992… Song, phần thưởng lớn nhất mà ông để lại có lẽ chính là hàng ngàn học trò ưu tú, những người đang ngày ngày tiếp tục viết tiếp hành trình của thầy mình, bằng chính công trình, sáng tạo và trách nhiệm nghề nghiệp.

Giáo sư Chí đã về với đất mẹ, nhưng dòng sông tri thức ông vun đắp vẫn không ngừng chảy. Ở nơi ấy – nơi không còn bụi phấn và bảng đen – hẳn ông vẫn mỉm cười, vì những hạt mầm ông gieo năm xưa đang nảy lộc, đâm chồi và vươn xa, giữa lòng đất nước.