Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) đang gia tăng nhanh chóng chủ yếu ở các nước đang phát triển do tình trạng hút thuốc. Theo thống kê, ước tính có 251 triệu ca mắc COPD trong năm 2016, chiếm khoảng 12% dân số từ 40 tuổi trở lên. Dự kiến COPD sẽ trở thành nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 3 trên toàn cầu vào năm 2030.
Viêm phổi tắc nghẽn mạn tính đặc trưng bởi các triệu chứng hô hấp dai dẳng và giới hạn lưu lượng khí thở do bất thường của đường thở hoặc phế nang, do phơi nhiễm bụi, khí độc hại, do ảnh hưởng bởi các yếu tố vật chủ như sự bất thường trong quá trình phát triển của phổi.
COPD gây tình trạng khó thở có thể dẫn đến suy hô hấp và nhiều biến chứng của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính nguy hiểm khác. Mặc dù vậy, người mắc COPD có thể làm chậm tiến triển và điều trị hiệu quả khi được phát hiện ở giai đoạn sớm.
Chẩn đoán COPD cận lâm sàng thường áp dụng cho những đối tượng có tiền sử tiếp xúc với yếu tố nguy cơ. Đồng thời có các dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh viêm phổi tắc nghẽn mạn tính cần được thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng sau:
Đo chức năng thông khí bằng máy đo phế dung
Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định và đánh giá mức độ nặng của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Biểu hiện thông khí tắc nghẽn không hồi phục hoàn toàn sau nghiệm pháp giãn phế quản: chỉ số Gaensler (FEV1/FVC) < 70%; FEV1 không tăng hoặc tăng dưới 12% (<200ml) sau test phục hồi phế quản… Dựa vào chỉ số FEV1 đế đánh giá mức độ tắc nghẽn của bệnh nhân.
X-quang phổi: Bệnh nhân phổi tắc nghẽn mạn tính giai đoạn sớm, không giãn phế nang có hình ảnh X-quang phổi bình thường. Ở giai đoạn muộn và có hội chứng phế quản, kết quả X-quang thường cho ra hình ảnh khí phế thũng.
X-quang phổi có thể gợi ý chẩn đoán bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính với hình ảnh trường phổi hai bên sáng, cơ hoành hạ thấp, khoang liên sườn giãn rộng, có thể thấy cơ hoành hình bậc thang và có các bóng khí. Có thể thấy nhánh động mạch thùy dưới phổi phải có đường kính >16mm.
Ngoài ra, phương pháp còn cho phép loại trừ các bệnh phổi khác có triệu chứng tương tự COPD như: lao phổi, xơ phổi, giãn phế quản, u phổi,…; Phát hiện những bệnh lý đồng nhiễm với COPD như: tràn dịch, tràn khí màng phổi, bất thường khung xương lồng ngực cột sống, suy tim,…
Điện tâm đồ (ECG): Chẩn đoán viêm phổi tắc nghẽn mạn tính dùng điện tâm đồ ở giai đoạn muộn của bệnh COPD có thể phát hiện các dấu hiệu của tăng áp động mạch phổi và suy tim phải như sóng P cao (>2,5 mm) ngọn đối xứng (P phế), trục phải (>1100), dày thất phải (R/S ở V6 <1).
 |
| Hình ảnh phổi bị tổn thương do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính/Ảnh Vinmec |
Theo GS.TS.BS Ngô Quý Châu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, có 2 yếu tố có thể là nguyên nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính:
Các yếu tố nội tại bao gồm: Tình trạng thiếu hụt, khuyết tật về gen như thiếu hụt men alpha 1 antitrypsin.
Các yếu tố do ô nhiễm môi trường: Khói thuốc lá, thuốc lào, khí thải, khí độc công nghiệp…
Hút thuốc lá chiếm hơn 90% các trường hợp mắc bệnh. Khoảng 20-30% số người hút trên 20 điếu thuốc lá mỗi ngày sẽ có các biểu hiện sớm hoặc muộn của COPD.
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính đợt cấp do tiếp xúc bụi nghề nghiệp xảy ra ở khoảng 10% các trường hợp. Thợ mỏ, công nhân xây dựng, thợ dệt, công nhân làm việc tại các xưởng luyện kim, nông dân là những người thường xuyên tiếp xúc với các yếu tố kích thích phế quản dẫn tới nguy cơ cao mắc bệnh. Các yếu tố gây bệnh bao gồm: khí độc, xi măng, các sản phẩm than đá, bụi silic và các chất kích thích sử dụng trong nông nghiệp.
Các yếu tố khác như nhiễm độc không khí không phải là nguyên nhân trực tiếp, tuy nhiên cũng có thể ảnh hưởng tới sự phát triển bệnh bao gồm: Chứa yếu tố làm bệnh nặng lên về lâu dài và tăng nguy cơ tử vong ở những người suy hô hấp nặng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 3 trong các nguyên nhân gây tử vong và đứng thứ 5 về gánh nặng bệnh tật toàn cầu. Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ mắc bệnh khá cao ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, tuy nhiên lại rất ít người có kiến thức về bệnh.
Chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp ích rất nhiều cho việc điều trị bệnh. Bệnh có thể điều trị làm chậm tiến triển khi được phát hiện ở giai đoạn sớm, tránh được các biến chứng nguy hiểm.
