Nông dân Pakistan làm việc trên đồng ruộng khô cằn. Ảnh: Reuters
Trên cánh đồng khô cằn, chỉ cách sông Ấn một con phố, người nông dân Pakistan Homla Thakhur phun thuốc trừ sâu lên những luống rau sắp héo rũ. Giữa cái nắng như thiêu đốt, dòng sông đang cạn kiệt, và Thakhur không giấu nổi lo âu khi Ấn Độ tuyên bố sẽ cắt nguồn nước từ thượng nguồn, hệ quả sau vụ tấn công làm nhiều người chết ở khu vực Kashmir (phần do Ấn Độ kiểm soát).
"Nếu họ chặn nước, cả đất nước này sẽ biến thành sa mạc Thar”, ông Thakhur, 40 tuổi, lo lắng nói trước khi vội vã ra sông lấy thêm nước để tưới cây. "Chúng tôi sẽ chết đói mất”.
Trang trại gần 2 hecta của ông Thakhur nằm ở Latifabad, tỉnh Sindh phía đông nam Pakistan – nơi con sông Ấn chảy ra biển Ả Rập sau hành trình dài từ Tây Tạng, băng qua Ấn Độ.
Không chỉ riêng ông Thakhur, hơn 15 nông dân khác và nhiều chuyên gia tại Pakistan cũng bày tỏ mối lo tương tự, nhất là trong bối cảnh lượng mưa suy giảm nghiêm trọng những năm gần đây.
Hiểm họa cho kinh tế Pakistan
Nỗi bất an này càng lớn khi Ấn Độ hôm 23/4 lần đầu tiên đình chỉ Hiệp ước nước sông Ấn – một thỏa thuận được Ngân hàng Thế giới làm trung gian ký kết năm 1960, đảm bảo nguồn nước tưới cho 80% diện tích canh tác ở Pakistan. Ấn Độ cho biết việc đình chỉ sẽ kéo dài chứ không phải một sớm một chiều.
Theo New Delhi, hai trong số 3 tay súng tấn công khách du lịch ở Kashmir, khiến 26 người thiệt mạng, đến từ Pakistan. Islamabad phủ nhận liên quan và tuyên bố: "Bất kỳ hành động nào nhằm ngăn chặn hoặc chuyển hướng dòng nước của Pakistan đều sẽ bị coi là hành động chiến tranh”.
Hiệp ước nước sông Ấn trước đây đã phân chia dòng chính và các nhánh của sông giữa Ấn Độ và Pakistan - hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân.
Các quan chức và chuyên gia ở cả Ấn Độ và Pakistan cho biết, Ấn Độ hiện chưa thể ngay lập tức ngăn dòng chảy của nước, vì theo Hiệp ước nước sông Ấn, Ấn Độ chỉ được phép xây dựng các nhà máy thủy điện trên 3 con sông được phân bổ cho Pakistan - gồm sông Ấn (Indus), sông Jhelum và sông Chenab - mà không được xây các đập lớn hay hệ thống trữ nước có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới Pakistan. Tuy nhiên, tình hình có thể thay đổi trong vài tháng tới.
Ông Chandrakant Raghunath Paatil, Bộ trưởng Tài nguyên nước Ấn Độ, tuyên bố trên mạng xã hội X: "Chúng tôi sẽ không để một giọt nước nào của sông Indus chảy sang Pakistan”.
Các quan chức Ấn Độ tiết lộ rằng trong vài tháng tới, nước này có thể bắt đầu chuyển hướng dòng nước phục vụ nông nghiệp trong nước bằng hệ thống kênh mương, đồng thời lên kế hoạch xây thêm các đập thủy điện, dự kiến mất từ 4 đến 7 năm để hoàn thành.
Ngay lập tức, Ấn Độ cũng sẽ ngừng chia sẻ dữ liệu dòng chảy, không đưa ra cảnh báo lũ lụt, và bỏ qua các cuộc họp thường niên trong khuôn khổ Ủy ban thường trực về Hiệp ước nước sông Ấn – cơ chế hợp tác, giám sát và chia sẻ thông tin giữa hai nước về việc thực hiện Hiệp ước nước sông Ấn.
Ông Kushvinder Vohra, cựu lãnh đạo Ủy ban Nước Trung ương Ấn Độ, cho biết: "Họ sẽ không còn biết lúc nào nước về, và bao nhiêu nước về. Khi thiếu thông tin, họ không thể lập kế hoạch”.
Reuters dẫn lời một số nhà kinh tế cho hay, khủng hoảng nước không chỉ đe dọa ngành nông nghiệp, mà còn ảnh hưởng tới sản xuất điện và có thể khiến nền kinh tế Pakistan tê liệt.
Ông Vaqar Ahmed, nhà kinh tế tại công ty tư vấn Oxford Policy Management (Anh), nhận định Pakistan đã đánh giá thấp nguy cơ Ấn Độ rút khỏi hiệp ước. "Ấn Độ hiện chưa có đủ cơ sở hạ tầng để lập tức ngăn nước, nhất là trong mùa lũ, nên Pakistan cần tận dụng thời gian này để cải thiện hệ thống nước của mình”, ông Ahmed nói, đồng thời lưu ý hệ thống nước Pakistan hiện còn nhiều điểm yếu và thất thoát.
Nguy cơ xung đột mới
Binh sĩ Ấn Độ canh gác tại vùng Kashmir, phần do Ấn Độ kiểm soát. Ảnh: Getty
Trong những năm gần đây, chính phủ của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã nhiều lần đề xuất đàm phán lại hiệp ước, trong khi 2 nước đang đưa tranh chấp về dung tích tích trữ nước của 2 nhà máy thủy điện Kishenganga và Ratle ra Tòa Trọng tài thường trực tại Hà Lan.
Ấn Độ cũng vừa gửi thư cho Pakistan, khẳng định hoàn cảnh đã thay đổi kể từ khi hiệp ước được ký, viện dẫn sự gia tăng dân số và nhu cầu năng lượng sạch, ám chỉ nhu cầu phát triển thủy điện.
Ông Nadeem Shah, chủ trang trại rộng 60 hecta ở tỉnh Sindh, cũng lo ngại nguồn nước sinh hoạt bị ảnh hưởng. "Chúng tôi rất lo lắng trước hành động của Ấn Độ”, ông Shah chia sẻ.
Ba con sông dành cho Pakistan (theo hiệp ước sông Ấn) đang cung cấp nước phục vụ tưới tiêu cho hơn 16 triệu hecta đất nông nghiệp, ổn định đời sống cho khoảng 240 triệu dân – chiếm tới 80% tổng diện tích canh tác.
Ông Ghasharib Shaokat, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Nông nghiệp Pakistan (Karachi), cảnh báo hành động của Ấn Độ đang tạo ra sự bất ổn cho một hệ thống "vốn không được thiết kế để đối phó với biến động". "Hiện tại, chúng tôi không có phương án thay thế. Các dòng sông không chỉ nuôi sống nông nghiệp mà còn cung cấp nước sinh hoạt, điện năng và sinh kế cho hàng triệu người”, ông Shaokat nói.
Một số chính trị gia Pakistan cảnh báo, việc đình chỉ hiệp ước có thể đặt ra một tiền lệ nguy hiểm. "Chúng ta đã bị mắc kẹt trong các thế hệ xung đột, và nếu từ bỏ Hiệp ước nước sông Ấn, tôi e rằng chúng ta sẽ đẩy thế hệ tương lai vào một vòng xung đột mới," ông Bilawal Bhutto Zardari, cựu Ngoại trưởng Pakistan, bày tỏ. "Điều đó tuyệt đối không nên xảy ra."