Điều đặc biệt ở xóm Lò Gốm cổ Sài Gòn

Tác phẩm Gốm Cây Mai Đề Ngạn - Sài Gòn xưa của tác giả Huỳnh Ngọc Trảng và Nguyễn Đại Phúc là một nghiên cứu công phu về sản phẩm gốm Cây Mai, loại hình sản phẩm gốm mang đặc trưng Nam Bộ đã có mặt từ rất lâu nơi đất Sài Gòn xưa, được bản đồ Trần Văn Học năm 1815 ghi nhận với địa danh xóm Lò Gốm. Còn trong Phú cổ Gia Định phong cảnh vịnh ra đời đầu thế kỷ 19 đã có câu nhắc tới: "Cắc cớ chợ Lò Rèn,/Chạc chạc nghe nhà Ban đánh búa;/Lạ lùng xóm Lò Gốm,/Chơn vò vò Bàn Cổ xây trời". 

Khung cảnh lò gốm Cây Mai được ghi nhận qua bưu ảnh của người Pháp. Theo tìm hiểu của Đại úy công binh Derbès dạo năm 1882, ở Chợ Lớn có khoảng 30 lò gốm tại Hòa Lục, Phú Định, Cây Mai... Đến năm 1898 vùng Chợ Lớn có hơn 10 lò gốm có tên tuổi: Hòa Hợp Diêu, Đạt Thành Diêu, Đồng Hòa Diêu... với chủng loại sản phẩm đa dạng, phong phú như đôn, rồng cho đến lu, chậu...

Sản phẩm gốm Cây Mai được trưng bày tại Bảo tàng Sài Gòn (nay là Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh) từ trước 1975, lưu giữ, giới thiệu tới công chúng một thương hiệu gốm cổ danh tiếng của đất Sài Gòn. Theo Trương Vĩnh Ký cũng như trên thực tế bản đồ Trần Văn Học, xóm Lò Gốm nơi có thương hiệu gốm Cây Mai nằm ở phía ngoài bến Bình Đông hai bên kinh Ruột Ngựa gồm làng Hòa Lục (Quận 8) và Phú Định (Quận 6), tức là trải dài theo rạch Lò Gốm - bến Lò Gốm đến tận Phú Lâm (Quận 6 ngày nay).