Cá cháo còn gọi là cá khoai, từ xưa đã gắn liền với người dân miền biển.
Cá cháo là loài cá biển thuộc họ Synodontidae, có nguồn gốc phổ biến ở các vùng biển Ấn Độ Dương, đặc biệt là từ khu vực Mumbai trải dài đến biển Ả Rập. Ở Việt Nam, cá cháo sinh sống chủ yếu tại vùng biển Duyên hải miền Trung.
Cá cháo có thân hình tròn nhỏ, dài khoảng 12–18cm, da mỏng màu trắng xám pha hồng nhạt, dọc sống lưng có vệt màu đậm xen lẫn đốm sáng vàng. Đặc điểm khiến người ta yêu thích cá cháo chính là phần thịt mềm tơi như cháo, ít xương, thơm ngọt và béo nhẹ. Cấu trúc xương đơn giản, chỉ có một đường gân chính chạy dọc sống lưng, giúp người ăn dễ dàng thưởng thức mà không lo hóc xương.
Loài cá này thường sinh sống thành đàn ở tầng nước nông ven biển, nơi có nhiều ấu trùng, côn trùng và động vật giáp xác nhỏ – nguồn thức ăn chính của chúng. Mùa sinh sản của cá cháo rơi vào khoảng tháng 7–8 và từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau. Đây cũng là thời điểm cá béo và thơm ngon nhất.
Nhớ lại thời còn nghèo khó, chị Khánh Ngọc (quê Thanh Hóa) chia sẻ: “Ngày trước cá cháo nhiều lắm, nhưng chỉ dân miền biển mới biết đến. Mùa sinh sản, bố và các chú đi biển về là có ngay nồi canh cá cháo nóng hổi. Lúc đánh bắt được nhiều thì đem ra chợ bán, còn không thì chia hàng xóm cùng ăn".
Trong ký ức của chị, cá cháo là món ăn dân dã, gần gũi, không cầu kỳ nhưng đủ đầy hương vị biển. “Tôi từng mang cá cháo từ quê lên Hà Nội, nấu mời bạn bè. Ai cũng ngạc nhiên khi nghe tên cá cháo, nhưng ăn rồi thì gật gù khen ngon. Giờ nhiều người còn đặt mua về biếu tặng, tôi cũng thấy vui vì đặc sản quê mình được biết đến rộng rãi,” chị kể.
Sở dĩ cá cháo được ưa chuộng còn nhờ vào hàm lượng dinh dưỡng cao: giàu đạm, ít béo, dễ tiêu hóa và rất tốt cho người lớn tuổi, trẻ em hay người mới ốm dậy. Với hương vị nhẹ nhàng, cá cháo có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon như: canh cá cháo nấu chua, cháo cá cháo, cá cháo chiên giòn, cá cháo kho tiêu… Trong đó, canh cá cháo nấu với cà chua, dứa được ưa chuộng nhất.
Hiện nay, cá cháo đã có mặt tại nhiều siêu thị, chợ và cửa hàng hải sản trên cả nước với mức giá dao động từ 220.000 – 250.000 đồng/kg, tùy thuộc vào kích cỡ và độ tươi. Người dân miền biển còn phơi khô cá cháo, bán với giá 600.000 đồng/kg.
Một số món ăn dinh dưỡng và bài thuốc từ cá cháo
Canh cá cháo nấu rau cải cúc
Nguyên liệu gồm cá cháo, cải cúc, gừng, hành cùng gia vị vừa đủ. Món canh có tác dụng bổ phế, nhuận táo, chỉ khái, giúp giảm ho khan, hỗ trợ điều trị viêm họng do phế nhiệt. Thịt cá mềm như tan ra trong miệng, hòa quyện cùng vị thơm mát của cải cúc, rất dễ ăn và thích hợp cho người lớn tuổi hay người bệnh.
Cá cháo nấu rau cần
Món ăn kết hợp cá cháo, cà chua, rau cần ta, thì là, mùi tàu và gia vị. Đây là món canh bổ huyết, mát huyết, dưỡng tỳ vị, có thể giúp điều hòa huyết áp, hỗ trợ trị ho khan, đau đầu, chóng mặt, đại tiểu tiện không thông. Đặc biệt phù hợp với người thể trạng yếu, nội nhiệt hoặc chậm lớn ở trẻ nhỏ.
Lẩu cá cháo
Lẩu nấu từ cá cháo, xương lợn, giá đậu, dứa, cà chua, đậu phụ, ớt, ăn kèm các loại rau như cải cúc, rau muống. Món lẩu bổ hư, sinh tân, mát huyết, có thể hỗ trợ người bị tiểu đường, người hay mệt mỏi, khô người, đau đầu, sắc mặt kém. Thịt cá cháo mềm mượt, nước lẩu đậm đà khiến món ăn đặc biệt hấp dẫn trong những ngày se lạnh.
Canh chua cá cháo
Nguyên liệu gồm cá cháo, dứa, cà chua, dọc mùng, giá đậu, rau ngổ, hành lá, ớt. Món canh chua có công dụng thanh nhiệt, hạ khí, bổ huyết, giúp giải nhiệt, trị táo bón, tiểu vàng ít, tăng huyết áp. Vị ngọt tự nhiên của cá kết hợp với vị chua nhẹ của dứa và cà chua khiến món canh trở nên thanh mát, kích thích vị giác.
Cháo cá cháo
Cá cháo được làm sạch, cắt khúc, nấu cùng gạo mới, đậu xanh, hành, rau mùi, tiêu và nêm nếm vừa ăn. Khi cháo gần chín, cho cá vào nấu cùng. Món cháo có công dụng bổ hư, dưỡng tỳ vị, sinh tân, rất thích hợp cho người già ăn uống kém, trẻ nhỏ còi cọc, người mới ốm dậy hay suy dinh dưỡng. Thịt cá mềm tơi như tan ra trong cháo, thơm ngon và dễ tiêu hóa.
Những lưu ý khi chọn mua và sử dụng cá cháo
Theo Lương y Nguyễn Thị Thạnh, cá cháo tự nhiên là loại thực phẩm rất tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, trong quá trình vận chuyển, một số cơ sở có thể sử dụng hóa chất bảo quản làm ảnh hưởng đến chất lượng và an toàn của cá. Khi chọn mua cá cháo, người tiêu dùng nên chú ý:
- Mùi cá: Cá cháo khi hư hỏng sẽ có mùi khai giống amoniac hoặc mùi tanh quá mức. Nếu thấy cá có mùi lạ như vậy, tuyệt đối không nên mua.
- Màu sắc bất thường: Cá cháo tươi có thân màu xám bạc, phần thân trong suốt. Nếu cá có màu hồng đậm, thân đục trắng, mềm nhũn thì có thể đã ươn hoặc bị xử lý bằng hóa chất.
- Dấu hiệu ướp urê: Loại cá được ướp urê thường có vẻ ngoài tươi bất thường, mắt trong, mang đỏ rực. Tuy nhiên, thân cá không còn độ đàn hồi, khi ấn vào bị lõm, mềm nhão, có mùi khai thay vì mùi tanh tự nhiên.
- Chọn nơi uy tín: Nên mua cá cháo ở những nơi bán hải sản đáng tin cậy, không mua cá đã được bảo quản quá 3–4 ngày.