Ngày 5/4, hai thanh niên người Bỉ, Lornoy David và Seppe Lodewijckx, cùng 19 tuổi, bị bắt giữ tại một nhà nghỉ ở hạt Nakuru, Kenya khi mang theo 5.000 con kiến được đựng trong 2.244 ống nghiệm nhồi bông. Ngày 9/4, họ chính thức bị buộc tội buôn lậu động vật hoang dã tại một tòa án ở Thủ đô Nairobi.
Tại phiên xử, hai thiếu niên tỏ ra hoang mang và nói với thẩm phán rằng họ chỉ “thu thập kiến để giải trí” và không biết hành vi này là phạm pháp. Trong phòng xử, họ được người thân an ủi khi đối mặt với án phạt nghiêm trọng vì hành vi tưởng như vô hại.
Không chỉ hai thanh niên người Bỉ, một công dân Kenya Dennis Ng’ang’a và một người Việt Nam Duh Hung Nguyen, cũng bị bắt giữ trong một vụ án riêng biệt khi mang theo 400 con kiến tại căn hộ của họ ở Nairobi. Cả bốn người bị nghi ngờ tham gia đường dây buôn lậu kiến sang thị trường châu Âu và châu Á.
Theo Cơ quan Bảo tồn Động vật hoang dã Kenya (KWS), loài kiến bị buôn bán bao gồm messor cephalotes – một loại kiến thu hoạch màu đỏ, kích thước lớn, đặc trưng ở vùng Đông Phi. Giá trị số kiến bị thu giữ ước tính khoảng 1 triệu shilling Kenya (tương đương khoảng 7.700 USD), cho thấy đây không chỉ là hành vi “vui chơi” như lời khai ban đầu.
Các mẫu kiến vườn được giấu trong ống tiêm đã được trưng bày tại Tòa án Sân bay Quốc tế Jomo Kenyatta, ở Nairobi, Kenya
Vì sao buôn lậu kiến lại là vấn đề nghiêm trọng?
KWS cho biết, việc xuất khẩu kiến bất hợp pháp gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền quản lý tài nguyên sinh học của Kenya, đồng thời tước đi lợi ích kinh tế và sinh thái tiềm năng của cộng đồng địa phương cũng như các viện nghiên cứu. Đây được xem là sự chuyển hướng rõ rệt trong xu hướng buôn lậu động vật hoang dã – từ các loài lớn như voi, tê giác sang các loài nhỏ bé nhưng có vai trò sinh thái thiết yếu.
Ông Philip Muruthi – Phó Chủ tịch Tổ chức Bảo tồn Động vật hoang dã châu Phi – cho biết, kiến là loài đóng vai trò quan trọng trong việc làm giàu đất, hỗ trợ nảy mầm cây cối và là nguồn thức ăn cho nhiều loài như chim. “Khi bạn thấy một khu rừng khỏe mạnh như rừng Ngong, bạn thường không để ý tới những yếu tố nhỏ như kiến – nhưng chính chúng góp phần tạo nên hệ sinh thái bền vững,” ông nói.
Ngoài việc làm cạn kiệt đa dạng sinh học tại châu Phi, ông Muruthi cảnh báo rằng việc buôn bán các loài như kiến có thể dẫn tới nguy cơ đưa dịch bệnh hoặc sinh vật ngoại lai vào hệ sinh thái và ngành nông nghiệp của các quốc gia nhập khẩu. “Ngay cả khi có nhu cầu thị trường, việc buôn bán cần được kiểm soát chặt chẽ. Không ai được phép lấy đi tài nguyên của chúng tôi một cách tùy tiện,” ông nhấn mạnh.
Đây là hồi chuông cảnh báo không chỉ với Kenya mà với nhiều quốc gia đang sở hữu hệ động thực vật quý hiếm. Khi thị trường chuyển hướng sang buôn bán các loài nhỏ và ít được biết đến, công tác bảo tồn cần có cách tiếp cận toàn diện và linh hoạt hơn.
Điều gì đang thay đổi trong xu hướng buôn lậu động vật hoang dã?
KWS nhận định rằng các vụ việc liên quan đến kiến là minh chứng cho xu hướng mới trong hoạt động buôn bán động vật hoang dã – khi các loài thú lớn đang được bảo vệ tốt hơn, tội phạm chuyển sang khai thác các loài nhỏ, ít được chú ý nhưng có vai trò sinh thái đặc biệt. Những loài này khó bị phát hiện, dễ vận chuyển và vẫn mang lại lợi nhuận cao – khiến chúng trở thành mục tiêu mới của thị trường chợ đen toàn cầu.
Kenya từng nổi bật với các chiến dịch chống buôn lậu ngà voi và sừng tê giác. Tuy nhiên, với các loài nhỏ như kiến, nước này đang đối mặt với một thách thức hoàn toàn khác: Làm thế nào để bảo vệ những sinh vật ít được quan tâm, nhưng không kém phần quan trọng?